P.J. Troelstra
Profiel
Achternaam: Troelstra
Voornamen: Pieter Jelles
Geboren: 20-04-1860
Te: Leeuwarden
Overleden: 12-05-1930
Te: Den Haag
Pseudoniem(en): Zijn meeste literair werk schreef Troelstra onder het pseudoniem Pieter Jelles. Onder het pseudoniem Alde Foekje van Heech trad Troelstra op als waarzegster op dorpsfeesten en schreef hij schotschriften en gedichten.
In memoriam P.J. Troelstra
Wij, die't geluk nooit hadden u te horen,
voor wie gij nimmer in uw hoge kracht verscheen,
wij voelen 't, of w'iets van onszelf verloren:
Troelstra ging heen...
(Garmt Stuiveling, In memoriam P.J. Troelstra (fragm.), Elementen, blz. 68)
Voor tweedehands boeken | Ook van P.J. Troelstra |
Raban Internet Antiquariaat | Klik hier ! |
Werk
Poëzie
- Fryske Brilloftswille (1881)
- Wiersizzer fan âlde Foekje fan Heech (1881)
- Rispinge, olde en nye fersen (verzamelbundel) (1909)
- Samle Fersen (K. Dykstra en J.J. Kalma) (1981)
- Ik ken een meisje in Dokkum. Zeven minnedichten (bibliofiel, 244 ex.) (1993)
Proza
- Fen liet en libben (autobiografisch) (1910)
- Gedenkschriften:
- Eerste deel, Wording (1927)
- Tweede deel, Groei (1928)
- Derde deel, Branding (1929)
- Vierde deel, Storm (1931) - Wylde hierren (keuze uit zijn proza) (1966)
Brieven
- 1 brief aan zijn zoon in: 'De wijde kim. Een bundel proza en poëzie', verzameld door G. Horreus de Haas, H. Ploeg jr. en G. Stuiveling (1937)
Toneel
- Oan 'e Sédijk (1881)
Overige non-fictie
- Fy, Lútzen! Iepen brief oan Dr. L.H. Wagenaar (schotschrift) (1885)
- Nei de stoarm (1886)
- Van Leed en strijd (artikelen en strijdliederen) (1889)
- De Sociaal-Democratie na de oorlog (1921)
- Pieter Jelles Troelstra. Een keuze uit zijn geschriften (door Evert Vermeer) (1960)
Bloemlezingen
Tijdschriften
- In 1888 richtte hij met anderen (waaronder zijn vrouw) 'For Hûs en Hiem: tijdskrift for it fryske húsgesin' op.
- In 1892 werd Troelstra redacteur van de radicale 'Sneeker Courant'.
- Troelstra was in 1893 oprichter en redacteur van 'De Baanbreker'.
- Troelstra was redacteur van de 'Sociaal Democraat'.
- Troelstra was van 1900 tot 1903 hoofdredacteur van 'Het Volk'.
- Troelstra publiceerde in 'International Socialist Review'.
- Troelstra werke mee aan 'De Beweging'.
Over Troelstra
- J.P. Schepers, Troelstra als Fries dichter (1910)
- C.S. Adama van Scheltema, 'Gelukwensch bij Troelstra's vijftigsten geboortedag: een politiek gedicht' (1910)
- J. Winkler, P.J. Troelstra (1933)
- J. Winkler, 'Profeet van een nieuwe tijd. Leven en streven van Mr. Pieter Jelles Troelstra' (1948)
- Een korte biografie van P.J. Troelstra in 'Tweeëntwintig biografieën' (1950)
- J. Troelstra, Mijn vader Pieter Jelles (1952)
- Een hoofdstuk over Pieter Jelles Troelstra in 'Gij zijt kanalje! heeft men ons verweten' van Jaap van de Merwe (1974)
- Ed. Polak, Pieter Jelles Troelstra (AO 806, 08-04-1960)
- Johan S. Wijne, 'De 'vergissing' van Troelstra' (2000)
- 1 hoofdstuk: 'Den Haag: het Maliveld. De 'vergissing van Troelstra' in november 1918' door Henk te Velde in 'Plaatsen van herinnering. Nederland in de twintigste eeuw', redactie Wim van den Doel (2005)
- Piet Hagen, 'Politicus uit hartstocht: Biografie van Pieter Jelles Troelstra' (2010)
Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)
- Tsjalling Eeltsjes Halbertsma heeft veel muziek gecomponeerd voor gedichten van Troelstra en ze daarmee gepopulariseerd.
- Jaap van der Merwe schreef het theaterstuk 'De ongelooflijke avonturen van Pieter Jelles'.
- Een steen met het gedicht: 'Yn kringen leit it libben om ús hinne' van Piter Jelles Troelstra, aan de Groeneweg (bij het Stedelijk Gymnasoum) in Leeuwarden, in het kader van 'Poëzie op straat'.
- 1 tekening van Troelstra in 'Tekeningen: politici, schrijvers, vogels' van Siegfried Woldhek (1987)
Het gedicht 'Maaie op it iis' - 'Mei op het ijs' van Troelstra staat sinds 1997 op een muur aan het Galgewater (Weddesteeg 4) in Leiden.
Opmerkingen
- Troelstra werd geboren in Leeuwarden, op Zuidvliet 160. In
1976 werd, door zijn zoon, op zijn geboortehuis een gedenksteen
onthuld.
- De naam Troelstra stamt af van het gehucht Teroele. Pieter Jelles Troelstra begint 'Wording', het eerste deel van zijn gedenkschriften, met een beschrijving van Teroele. Zijn zoon Jelle maakte een tekening van Teroele. Deze tekening staat voor in het boek.
TerOele beteekent: aan de Welle. In dit vergeten hoekje,
verbonden met de Sloter- en Heegermeren, de Langweerder Wielen
en het verdere Friesche Waterland, leefde en werkte in de rust
zijner groene weiden een boerengeslacht, dat tegen het begin der
negentiende eeuw naar elders trok om zijn brood te vinden. (Troelstra,
Wording, blz. 9)
- Troelstra kwam uit een liberaal milieu.Zijn vader was belastingambtenaar (o.a. in Stiens). Zijn broer Dirk Troelstra (1870-1902) was ook dichter. De door Dirk in 'Het Volk' gepubliceerde verzen werden na zijn dood door Pieter Jelles Troelstra verzameld in 'Meigave aan het Nederlandsche proletariaat' (1902).
- Troelstra woonde van 1868 tot 1875 in Stiens (Hegebuorren nr. 9 en later aan (nu) Pieter Jellessingel 5). Hier gingr hij naar de openbare lagere school.
- Troelstra was actief als dichter in de Friese taal. Hij schreef zijn eerste Friese gedicht toen hij zeventien was.
- Troelstra volgde de Rijks-HBS aan het Zaailand.
- Samen met O. Stellingwerf richtte hij in Leeuwarden de Rederijkerskamer 'Gysbert Jaspik' op.
- Het schotschrift 'Fy, Lútzen!' (1885) was gericht tegen de politieke en kerkelijke opvattingen van Lútzen Wagenaar, dominee en jeugdvriend van Troelstra. Deze antwoordde met het schotschrift 'Harkris, Pieter!' (1886)
- Troelstra was populair in de jaren tachtig door zijn optreden als waarzegster op dorpsfeesten onder het pseudoniem Alde Foekje van Heech. Dit pseudoniem gebruikte hij ook om nogmaals een schotschrift tegen Wagenaar te schrijven.
- Troelstra studeerde rechten in Groningen. Hij promoveerde in 1888. Daarna vestigde hij zich als advocaat in Leeuwarden. Hij was actief in de journalistiek en werd lid van de Friese Volkspartij.
- Hij beschrijft in zijn gedicht 'By it keatsen' een (toen
al beroemde) P.C.-partij in Franeker. Dit gedicht wordt nog altijd
veel geciteerd. Het eerste couplet luidt:
Ik wie by it Frjentsjerter keatsen,
En hie dat mar net foar 't ferstân;
Mar ien treast - der wiene ek froulju,
de pronk fan it Fryske lân. - Troelstra's eerste huwelijk was (van 1888 tot 1907) met kinderboekenschrijfster
Nienke van Hichtum (pseudoniem van Sjoukje Maria Diederika Bokma
de Boer). Zij woonden van 1888 tot 1893 in Leeuwarden. Troelstra
was in die tijd advocaat en procureur. Van 1 november 1889 tot 12 mei 1892 woonden ze Nieuwestad 113, een bovenwoning aan 'de grachtengordel' van Leeuwarden. Op het huis staat het straatnaambordje: 'voorheen BIJ DE LANGE PIJP'. Voor de woning is een oversteek naar de andere kant van het water. Er is een pijp geplaatst om het water de kans te geven door te stromen. Vandaar: Bij de lange pijp.
- Zijn zoon Jelle Troelstra is bekend geworden als schilder.
- In 1890 sloot Troelstra zich aan bij de Sociaal Democratische bond. Hij liet zich in dat jaar, samen met zijn vrouw, uitschrijven uit de Nederlands Hervormde kerk.
- Door zijn politieke activiteiten moest hij uit de redactie van 'For Hûs en Hiem' stappen. Ook in zijn advocatenpraktijk en in zijn werk bij een verzekeringsmaatschappij kreeg hij problemen. Het gezin moest mede daardoor diverse malen verhuizen (Leeuwarden, Amsterdam, Utrecht, Den Haag, Haarlem).
- In Utrecht woonden ze aan Leidseweg 17c en daarna kort aan de Riemstraat. Beide huizen bestaan niet meer.
- In 1893 richtte hij in Utrecht 'De Baanbreker' op en ging zich geheel aan de politiek wijden. Het geld dat zijn vrouw met schrijven verdiende, was in die tijd hard nodig om het gezin draaiende te houden.
- Troelstra verzette zich tegen het anarchisme van Domela Nieuwenhuis. In 1894 was Troelstra één van de twaalf oprichters (de 'Twaalf Apostelen') van de SDAP.
- Als advocaat verdedigde hij de gebroeders Hogerhuis (1895-1899). Met zijn welsprekende verdediging maakte hij naam in het hele land. Dit verschafte hem ook binnen de SDAP veel prestige, dat hij later uitbreidde door zijn debatten met Kuyper.
- In 1897 werd hij in de Tweede Kamer gekozen. Hij werd daarin de leider van de SDAP en wat gedurende bijna 30 jaar.
- Hij bleef pleiten voor revolutie en tegen de monarchie. Hij nam een vooraanstaande plaats in in de Tweede Internationale.
- Hij zette zich in voor algemeen kiesrecht, een achturige arbeidsdag en een staatspensioen.
- In november 1918 leek heel Europa in de geest van de revolutie. Troelstra dacht dat deze 'tijdgeest' ook in Nederland een rol kon spelen en riep in Rotterdam de revolutie uit: 'Wij maken een revolutie omdat het kan en moet. De arbeidersklasse in Nederland grijpt thans de politieke macht.' De volgende dag vroeg hij in de Tweede Kamer aan de regering Ruys de Beerenbrouck om vrijwillig de regeringsmacht aan de sociaal-democraten over te dragen: 'Gij mist de zedelijke kracht en het politiek staatkundig recht om daar te blijven zitten als de regering van het Nederlandse volk'. Zijn oproepen hadden geen effect. Het bleek een verkeerde inschatting van 'de tijdgeest' te zijn.
- In 1918 trok hij zich, na deze mislukte oproep tot revolutie, terug uit de leiding van de partij. Tot 1925 was hij lid van de Tweede Kamer voor de SDAP. Hij stopte toen om gezondheidsredenen.
- In 1925 maakte het NVV bekend een Troelstra-oord te zullen bouwen: een vakantie- en studie-oord voor arbeiders, én monument voor Troelstra. Het werd gebouwd bij Beekbergen.
- Troelstra werd begraven op de Algemene Begraafplaats in Den Haag (graf A V nr. 9). Het graf is eigendom van de PvdA.
- Het laatste deel van zijn Gedenkschriften 'Storm' werd voltooid door zijn secretaris Wiardi Beckman.
- Titus Leeser maakte een borstbeeld van Troelstra. Het werd op 27 april 1950 aan de Tweede Kamer aangeboden.
- In 1960 werd in Leeuwarden door Willem Drees een door Hildo Krop ontworpen standbeeld van Troelstra 'Strider en dichter' onthuld.
- In Stiens staat sinds 1933 een Piter Jelles-monument op de hoek Langebuorren-It Achtebosk, ontworpen door Tjipke Visser. De straat waar hij gewoond heeft in Stiens heet nu Piter Jellessingel (hij woonde op nr. 5).
- In diverse plaatsen, waaronder Leeuwarden, is een 'Troelstraweg'.
- Op 13 mei 1953 werd in het Westbroekpark in Den Haag het Troelstramonument onthuld, gemaakt door Vincent P.S. Esser.
- In Utrecht staat op de hoek van de Kruising Draaiweg / Talmalaan / Troelstralaan sinds 1955 een standbeeld van Pieter Jelles Troelstra, gemaakt door Joop Hekman.
- In Leiden is, in het kader van het project 'Muurgedichten' het gedicht 'Maaie op it iis - Mei op het ijs' van Troelstra te lezen op een muur aan Weddesteeg 4/Galgewater.
- Het Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum bezit een olieverfschilderij van Piter Jelles Troelstra door G.J. Adema (z.j.). en een linoleumdruk van Troelstra door C. Adriaans (1930)
- In maart 2004 onthulde Wouter Bos aan de Noorderweg in Leeuwarden een gedenksteen. In deze steen is een strofe van Troelstra's gedicht 'Ofskie' gebijteld.
Anderen over P.J. Troelstra
- Troelstra, de ideale biograaf, kan altijd hoofdzaken van bijzaken scheiden, en zelfs van die hoofdzaken erkent hij de betrekkelijkheid, wanneer hij [en dit doet hij telkens] ze tegen de achtergrond van de wereldgeschiedenis plaatst. (M. van der Goes van Naters, Singel 262. Tweeëntwintig biografieën, blz. 86)
- Merkwaardig. In het Fries heeft Pieter Jelles tientallen en tientallen gedichten en ook zangteksten geschreven; bij gebrek aan eigen beheersing van die taal neem ik op gezag van kenners aan, dat hij inderdaad tot de bloem van Frieslands letterkunde behoort. Maar in het Hollands, dat hij als politieke redenaar en journalist toch behendig bespeelde, heeft hij alleen in de vroegste SDAP-jaren een handjevol zangstof bijgedragen, die niet slecht, maar zeker ook niet opvallend goed is. (Jaap van de Merwe, Gij zijt kanalje!, blz., 381)
Uit mijn weblog van 24 augustus 2007
Stiens
In Stiens nu eens geen graf, maar een monument voor Troelstra. Niet als politicus, maar als Fries schrijver en dichter (want dat was hij óók!). Het monument staat sinds 1933 op de hoek Langebuorren-It Achtebosk en is ontworpen door Tjipke Visser. De straat waar hij gewoond heeft in Stiens heet nu Pieter Jellessingel (hij woonde op nr. 5). Pieter Jelles zal wel nooit vermoed hebben dat er ook nog een snackbar (Eatcorner) naar hem vernoemd zou worden!
Mijn favoriete citaat
'Ik krijg nu last van uw proletarisch sentiment,
maar dat sentiment dat bewonder ik.'
(Troelstra in 1913 tegen congres, geciteerd in Willem Drees,
Wethouder van Nederland, blz. 31, John Jansen v. Galen en Herman Vuijsje)
Links
Daar trilden geen horens, daar bad geen stem.
Geen litany steeg uit de eind'looze drommen;
Maar de luchten waren vervuld van hem.
En monsterde hem als een meester doet;
En hij groette de grijze paladijnen
En wuifde in de vanen: "ons werk was goed!"
Uit stad en dorp, uit gehucht en veld?
Hoevelen zijn langs zijn baar geschreden?
Wij hebben de hoofden niet geteld .
Een breede rivier uit der arbeid zee.
En in hun golven de klachten vergingen;
Hun gang was de grootheid van lichtend wee.
Geweven van zacht en getemperd licht;
Het was of de wereld zich edel kleedde
Met glans van juweel dat in donker ligt.
Maar Lente zelve trad naderbij
En boog al de boomen tot lauwerbogen
En stelde haar bloemen in hulderij.
Wij weten uw wachtwoord, van eenvoud klaar:
Wij schrijden stil langs uw doodendrempel
De wereld in en veroov'ren haar.
Bronnen o.a.
- Singel 262. Tweeëntwintig biografieën (1950)
- Politeia. Grote mannen over staat en maatschappij (1959)
- Het land der letteren, Adriaan van Dis en Tilly Hermans (1982)
- Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1983)
- Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
- Hun laatste rustplaats (1985)
- Prisma van de pseudoniemen (1992)
- Spectrum encyclopedie (1997)
- Encarta '98 (1997)
- Algemeen Dagblad (08-03-1999)
- Poëzie op straat. Poëzieroute Leeuwarden (2004)