Bergman
Profiel
Achternaam: Bergman Geboren: 11-09-1921 Te: Bergambacht Overleden: 12-01-2009 Te: Den Haag Pseudoniem(en): Bergman was het pseudoniem van Aart A. Kok. |
uit: Vloedlijn (1954) |
Ik schrijf zo af en toe
wat onverhoedse zinnen
ik ben het kloppen moe
ik kom mezelf niet binnen
(Bergman, In abstracto (fragm.), De inhoud van het oppervlak, blz. 7)
Voor tweedehands boeken | Ook van Bergman |
Raban Internet Antiquariaat | Klik hier ! |
Werk
Poëzie
- Modus Vivendi (1950)
- Het loden uur (1959)
- Ik ga mezelf maar na (1960)
- Scheppen uit een leegte (1961)
- De inhoud van het oppervlak (1975)
- Kamerbreed (1977)
- Leyenburg (1985)
- Bij leven en later zorg (2003)
- Sprekend Mijzelf (2008)
Proza
- Zonder omwegen (aforismen) (1985)
- De tijd te lijf (herinneringen) (1994)
- Nagelaten werk: Bevond van zaken ~ Vreemdgaan (2010)
Vertalingen/bewerkingen
- Ngaio Marsh, Moord in de gelagkamer (1961)
Bloemlezingen
Tijdschriften
- Bergmans eerste gedichten werden gepubliceerd in 'Morks Magazijn' van oktober 1942.
- Bergman publiceerde in 'Parade der Profeten', 'Ontmoeting', 'Maatstaf'.
Over Bergman
- 1 bladzijde over A. Alberts in 'Lezersmemorie. Vierentachtig auteurs met hun boeken bij Querido - gekiekt, belicht en in lijstjes gezet' (1977)
- Een interview met Bergman in 'Gezegd en geschreven' van Corina Engelbrecht (1979)
- Joris van Casteren besteedde een hoofdstuk aan Bergman in 'In de schaduw van de Parnassus. Gesprekken met vergeten dichters' (2002)
- Een hoofdstuk over 'De tijd te lijf' in '50 maal lezer: Een leesgeschiedenis' van Wim Huijser' (2010)
- Een hoofdstuk 'Bevond van zaken: nagelaten proza van dichter Bergman' in 'In Luiletterland: tussen schrijvers, uitgevers en andere curieuze letterheren m/v/x' van Wim Huijser (2018)
Diversen: (Zonder een schijn van volledigheid)
- Bergman is een regelmatig dagboekschrijver. Delen van die
dagboeken kwamen terecht in 'Zonder omwegen' en 'De tijd te lijf'.
Antiquariaat Fokas Holthuis bood in juni 2008 het volgende aan:
BERGMAN Dagwerk 1984-1986. Fotokopie van de prints van drie jaar Dagwerk. 661 bladen. Met twee handgeschreven brieven aan Hans van Straten. 175,-
* 1. Mij wordt niets gevraagd. Dagwerk 1984. 243 bladen.
2. Er valt niets te lachen Dagwerk 1985. 222 bladen.
Met begeleidende, handgeschreven brief, gesigneerd 'Aart', aan 'Beste Hans [van Straten]': ziehier weer een stukje '85. Het leven lacht mij weer een beetje toe, houdt gelijke tred met mijn toegenomen energie.'
3. Wij zijn hier nooit geweest. Dagwerk 1986. 196 bladen.
Met begeleidende, handgeschreven brief, gedateerd 'Den Haag, 26-6-'90' en gesigneerd 'Aart', aan 'Beste Hans [van Straten]': 'Wij hebben Griekenland overleefd en lopen al weer weken met alledaagse gelaatstrekken achter de boodschappenkar van onze plichten'. En: 'dat vrolijkheid je hart vervulle, meer kan ik je bij lezing niet wensen.'
Deze typoscripten in fotokopie van de schrijver en dichter Bergman (pseudoniem van Aart Kok, * 1921) zijn afkomstig van Hans van Straten, die in 1985 onder de titel Zonder omwegen een bundeltje aforismen van Bergman uitgaf in de befaamde reeks Sjaalmancahiers. Delen van die hier door ons aangeboden dagboeken zijn terechtgekomen in het thematisch gerangschikte Privé Domein-deel De tijd te lijf (1994), maar veel van de in totaal 661 bladen bleef ongepubliceerd! De typoscripten geven een mooi inkijkje in het leven van Bergman, die iedere dag wel weer iets cynisch opmerkt over het weer, zijn buren, zijn vrienden die stuk voor stuk doodgaan en de reizen die hij met zijn vrouw onderneemt.
Opmerkingen
- Bergman werd geboren op Benedenberg 143 in Bergambacht, als zoon van David Kok en Adriana Eijkelboom.
- Toen hij vijf jaar was, verhuisde het gezin naar Ammerstol en later, in 1929, naar Kralingen, waar zijn ouders een winkel hadden aan de Rozenburgstraat 75. In Kralingen woonde het gezin o.a. op de Oude Rubensstraat en op Taborstraat 14a.
- Als kind ging hij o.a. naar de Christelijke School voor LO aan de Adamshofstraat 15 in Rotterdam en de Christelijke School voor MULO aan de Oude Dijk.
- In 1937 deed Bergman toelatingsexamen voor de kweekschool (De koninigin Wilhelmina Kweekschool, Haringvliet 84) en werd daar toegelaten.
- Op deze kweekschool ontdekte Bergman de poëzie. Hij las de Perzische dichter Omar Khayyam (in de vertaling van Edward Fitzgerald) en ging zelf ook kwatrijnen schrijven. In deze kwatrijnen gebruikte Bergman geen interpunctie.
- Toen hij achttien jaar was en afgestudeerd aan de kweekschool mocht hij (bij Gods gratie) als volontair (zonder salaris) meelopen op de Rehobothschool voor GLO aan het Noordeinde. Hij moest er wel een gleufhoed voor aanschaffen.
- Hij werkte als schoolhoofd op lagere scholen in Meteren, Overschie, Nunspeet, Leerdam en Den Haag.
- Bergman werkte later als leraar aardrijkskunde en Nederlands op 'De Populier' in Den Haag, waar hij ook woonde.
- Bergman trouwde in 1951 met Jo van Leeuwen. Ze kregen twee kinderen (een zoon en een dochter).
- In zijn poëzie zijn invloeden van Nescio en Elsschot terug te vinden. Hij beschrijft het leven van gewone mensen in de harde realiteit van het dagelijkse leven.
- Begin jaren vijftig draaide Bergman mee in een circuit van poëzievoordrachten in het land, samen met andere 'Windroosdichters'.
- Zijn bekendste gedicht is waarschijnlijk 'Reisbrief'. Hij schreef het op verzoek van C. Buddingh' voor het boekenweekgeschenk 'Bericht aan de reizigers'. De opname van dit gedicht in een boekenweekgeschenk dat in een grote oplage verscheen, verschafte hem enige bekendheid. Helaas - en dat nam Bergman hoog op - stond er een drukfout in het gedicht. In de vijfde strofe stond 'bekoorlijk' i.p.v. 'behoorlijk' (men zegt god heeft ons klein gebouwd / maar sneed ons uit behoorlijk hout).
- In 1982 stopte hij met lesgeven, hij ging met de VUT.
- Bergman woonde in de wijk Leyenburg in Den Haag (Heiloostraat
58).
nu woon ik
in de heiloostraat
een vrome klank
uit een verleden
die weinig houvast biedt
maar ook de dag vandaag
loopt door mijn vingers heen
voortvluchtig zand
dat mij niet kent
(Bergman, Tijd lezen (fragm.), Sprekend mijzelf, blz. 31) - In juni 2008 viel hij in een supermarkt plat achterover. Hij lag enkele weken in een ziekenhuis en liep daarna met een rollator. Eind augustus bleek dat er vocht in zijn hersenen zat. Hij werd geopereerd en belandde uiteindelijk in een verpleegtehuis.
Anderen over Bergman
- Bergman heeft getracht in 'Modus vivendi' zonder metaphysisch houvast het geluk te vinden in de kleine pretentieloze aardse genoegens, maar het vergaan van de droom en de 'angst' voor God maakten dit weer onmogelijk. (Gerard Knuvelder, Handboek tot de moderne Nederlandse letterkunde (1954), blz. 219/220)
- 'Het liefste ben ik bij mijzelf te gast'. Zo luidde de eerste regel van een gedicht uit de bundel Modus vivendi (1950) van Bergman. Dit 'Loflied' van de toen nog jonge dichter op een 'ik' die het gezelschap van een spannend boek en vier tafelpoten verkiest boven dat van vrienden, moet, denk ik, voor een deel ironisch en voor een ander deel serieus opgevat worden. In de tussenliggende 44 jaar waarin de inmiddels 73-jarige dichter nog wel 6 bundels publiceerde, maar daarmee toch niet echt doorbrak, lijkt er weinig te zijn veranderd in zijn levenshouding. (Janet Luis, NRC, 21-10-1994)
- Wat deed ik vanavond een leuke ontdekking op internet. Bij het herindelen van mijn boeken in mijn kasten (dat gebeurt zo eens in de drie jaar) kwam ik de bundels van Bergman weer tegen. Als geboren Bergambachtenaar kreeg ik zo'n 25 jaar geleden belangstelling voor deze van oorsprong Bergambachtse dichter. Ik ontdekte hem in de verzamelbundel van Komrij en kocht in de loop der jaren 'Modus Vivendi', 'Ik ga mezelf maar na', 'Leyenburg' en 'De tijd te lijf'. Veel van zijn gedichten 'spraken mij aan' (wat dat ook betekenen mag) en een aantal vind ik ronduit geweldig. 'De tijd te lijf' vond ik bij eerste lezing wat fragmentarisch, zeg maar 'van de hak op de tak', maar bij herlezing (jaren later) kon ik er veel meer waardering voor opbrengen. Toen ik vanavond aan het googelen sloeg om na te gaan of er recentelijk nog werk van hem was verschenen, stuitte ik op de Bergman-bi(bli)ografie, samengesteld door niemand minder dan Mats Beek. Laat ik Mats Beek nu in een heel andere hoedanigheid kennen. Deze ontdekking deed me zoveel deugd, dat ik het je wel even wil laten weten. Behalve rugzakleerlingen hebben we er een gespreksonderwerp bij. Matthijs Graafland P.S. Mijn dochter deed vorig jaar eindexamen VWO. Volgens mij is zij één van de weinige Nederlanders die Bergman op haar literatuurlijst heeft staan. (Matthijs Graafland in een email aan mij, 27-06-2008)
- De leraar Kok ging in 1982 met vut. Met zijn vrouw Jo van Leeuwen, maakte hij vele reizen, waarvan ze ieder een eigen plakboek maakten. Zo was hun huwelijk: hecht, maar elk met een eigen leven. Hoe lang ik ook met hem getrouwd ben, zei zijn vrouw weleens - ze waren in 1951 in het huwelijk getreden - soms heb ik z'n gebruiksaanwijzing er nog bij nodig. Aart Kok was gesloten. Vertrok na de maaltijd naar zijn kamer, deed zijn schoolwerk, schreef en las, las, las. (Esther Hageman, Trouw, 02-02-2009)
Mijn favoriete citaat
Waarde vriend het is hier prachtig
de koeien zijn ontroerend drachtig.
(Bergman, Reisbrief (fragm.), De inhoud van het oppervlak, blz. 23)
Naar een overzicht van citaten van Bergman
Handschrift Bergman in 'Bij leven en later zorg'
Links
- Raban Internet Antiquariaat - voor tweedehands boeken van Bergman
- DBNL - Bergman
- Keke Keukelaar - portret Bergman
Bronnen o.a.
- Lezersmemorie (1977)
- Querido's letterkundige reisgids van Nederland (1983)
- Spectrum Nederlandstalige auteurs (1985)
- De tijd te lijf (1994)
- Oosthoek Lexicon Nederlandse & Vlaamse literatuur (1996)
- Trouw (02-02-2009)
- Website van de Koninklijke Bibliotheek (oktober 2022)